مزاج شناسی و حفظ سلامتی با اعتدال غذایی

چهار طبع مخالف سرکش / چند روزی بودند با هم خش

طبیعت بدن انسان در طب سنتی به 4 گروه گرم و خشک، گرم و تر، سرد و تر و سرد و خشک تقسیم می شود. به همین دلیل مواد غذایی که برای یک شخص مفید است، ممکن است برای افراد دیگر با طبع متفاوت، مضر باشد. 

غذایی که ما می خوریم پس از هضم در معده و روده کوچک، از طریق عروق به کبد منتقل می شود و پس از پردازش توسط کبد به چهار بخش عمده تقسیم می شود. به این چهار بخش دم (خون)، صفرا، سودا و بلغم گفته شده و به هر یک از این بخش ها خلط گفته می شود. باید این گونه در نظر بگیرید که اگر مقداری خون را در لوله آزمایشگاه بریزیم، چهار بخش در آن دیده می شود. بخش فوقانی آن که در واقع کف خون است و به زردی می زند صفرا، بخش زیرین که به رنگ قرمز است دم و زیر آن نیز بلغم قرار دارد. در ته لوله نیز یک لایه رسوب تیره ایجاد می شود که سودا نام دارد. 

مزاج خون یا دم گرم و تر، صفرا گرم و خشک، بلغم سرد و تر و سودا سرد و خشک است. هر یک از این اخلاط در مکان خاصی از بدن تولید می شوند و برای بدن ضروری هستند. اما باید به میزان خاص و مشخصی در بدن تولید شوند و تعادل بینشان برقرار باشد. عدم تعادل این اخلاط می تواند فرد را به بیماری های مختلفی دچار کند، بنابراین در صورت ابتلاء به سوء مزاج، باید با رعایت چند نکته، آن را برطرف کرد.

خلط صفرا یعنی گرمی و خشکی

اندازه نرمال آن در بدن 1درصد

یک سری مواد غذایی برای افراد صفراوی مزاج مضر است، علت ممنوع بودن این غذا ها برای افرادصفراوی مزاج این است که ph این غذاها و نیز ph کبد بالاست. استفاده از این مواد باعث افزایش دمای کبد و ترشح زیاد صفرا و در نتیجه ایجاد راه‌بندان در مجاری کبد می‌شود، این غذاها گرمی و همچنین خشکی را در بدن افزایش داده و فرد دچار غلبه صفرا میشود،در نتیجه لازم است در زمان غلبه صفرا از مصرف این مواد غذایی دوری کند:

• چای، قهوه، نسکافه (باعث یبوست ، خشکی  و ترافیک صفرا میشود)
• لبنیات (مانند: پنیر باعث خشکی و غلظت خون)
• غذاهای چرب و پر حجم ،ماکارونی، آش رشته (یبوست ،با توجه به فعالیت بدنی کم افراد، باعث مشکلات قلبی و مغزی می‌شود)
• ادویه‌جات تند(مشکلات پوستی و آلرژی شدید،سیروز کبدی)
• سیر و تمامی غذاهای گرم ، آب یخ، نوشابه، نوشیدن مایعات همراه غذا یا بلافاصله بعد از آن، شیرینی جات قنادی و مصنوعی، آجیل شور، گوشت قرمز
• بریده بریده غذا خوردن ؛یعنی انسان مدام در حال خوردن باشد، مانند تخمه شکستن و خوردن تنقلات(فشار زیاد بر رو کبد،و ایجاد صفرای بیشتر)
• تخم مرغ و غذاهای فریز شده ،زود پز شده 
• غذاهای سرخ شده(باعث ضعف سیستم ایمنی،آلرژی)
• سس و رب(فشار بر روی کبد،تولید سنگ صفرا،آلرژی زا)
• خوردن بادمجان، موز 
• خوردن خربزه ،آناناس و طالبی.(گرم هستند)
• همه غذاهای ساندویچی ،مانند سوسیس کالباس کوکتل، سمبوسه ،فلافل، پیتزا، همبرگر (ایجاد خشکی شدید)

• بجای مصرف مواد غذایی که خشکی و گرمی را زیاد میکنند،بهتر از غذاهایی استفاده شود که رطوبت بیشتری دارند و خنک کننده کبد هستند مانند: انار، شاه توت ، آلو،زرشک،آلبالو،شفتالو،گیلاس،برگ هلو، برگه زردآلو(مفرح کبد هستند)
• مویز(ایجاد صفرای لطیف در بدن)
• همه مرکبات، خیار، سیب، گلابی، گوجه سبز 
• هندوانه، گرمک، کدو خورشتی، هویج فرنگی، روغن زیتون ،سوپ جو با پارچه گوسفند و زردچوبه همراه با تعدادی آلوبخارا و سبزیجات، مانند اسفناج، گشنیزولیمو ترش تازه است(بهترین دارو برای این افراد)
• همچنین سیب زمینی بخارپز،قارچ،بامیه خورشتی، پیاز،مغز بادام خام، برنج سفید با روغن زیتون، کدو حلوایی، نخودفرنگی، عدس، ماش، جو دوسر، مخمر آبجو و لیمو عمانی برای کبد و افراد صفراوی مزاج بسیار مفید است.
• نوشیدن روزانه یک تا ۳ لیوان آب زرشک، نیم ساعت قبل از غذا و ۲/۵ساعت بعد از آن نیز فوق العاده مفید است.
• بذرهای ملین، مانند خاکشیر، اسفرزه، تخم ریحان، تخم مرو، بارهنگ و بالنگو و ترشیجات طبیعی ،مغز فلوس، شیرخشت، ترنجبین(رفع یبوست)
• عسل به مقدار کم و همراه با لیمو ترش تازه و به صورت شربت شده که به آرامی می شود.
• انگور ،کاهو ،مغز و تخم خیار ،تخم کدوی خام ،مغز تخمه هندوانه، تخم کاهو ،از هر کدام به مقدار مساوی مخلوط و آسیاب کنید و روزی ۲ بار و هر بار یک قاشق غذاخوری در یک لیوان آب مخلوط و میل نمایید.
• سرکه انگبین(1ق عسل+1ق سرکه طبیعی+2ق عرق نعنا+1ل آب)
• عرق کاسنی و شاه‌تره(خنک کننده کبد)
• شست و شوی بدن با سدر

نکته: توجه داشته باشید که حالات روحی هم در ایجاد صفرای بیشتر بسیار موثر است،پس لازم است که آرامش لازم را هم داشته باشیم.(حرص و جوش خوردن )

خلط بلغم یعنی سرد و تر

میزان نرمال آن در بدن  49%

بلغم همان سیستم ایمنی بدن است و فردی که دچار غلبه بلغم است با مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی که سرد و تر هستند باعث افزایش بلغم از حد نرمال و ضعف عمومی  در بدن می‌شود و همچنین اختلال پاراسمپاتیک  یا کند کننده و در نتیجه بدن آدمی در مقابل انواع پارازیت ها آسیب پذیر می گردد. در واقع سیستم ایمنی بدن علیه خود وارد عمل میشود که در اصطلاح پزشکی آن را ( اتوایمیون) می‌نامند و پژوهشگران معتقدند سردیها بیش از گرمی‌ها بر خلق و خوی انسان اثر نامطلوب دارند و سبب تشدید افسردگی میشوند.

• تمام مواد لبنی مانند: شیر، ماست، دوغ، کره، سر شیر، خامه، پنیر و کشک برای افراد بلغمی مزاج مضر است (چون سرد و تر هستند و از طرف دیگر این لبنیات به علت اینکه درصد چربی آن کمتر از 4% هست باعث رسوب کلسیم در بدن و حتی باعث ایجاد خارپاشنه میشود).
•  ترشی جات، سرکه،  شور، برنج سفید، عدس، سیب زمینی، آب یخ 
• انواع نوشابه های گازدار (باعث تضعیف معده و دستگاه گوارش،رفلاکس معده)
• چای، قهوه، نسکافه (یبوست،حساسیت و زود رنجی که از علایم روحی افراد بلغمی هست)
• سوپ جو، آش جو، میوه جات ترش و کال، نارنگی، کیوی ،گرمک، خیار پوست کنده، قارچ، ماش، جو، گوشت گاو و گوساله ،انواع گوشت سفید
• سس، رب (فاقد ارزش غذایی و فرسوده کننده بدن)
• گوجه فرنگی
• پرخوری (این افراد چون گوارش ضعیفی دارند،باعث می‌شود غذا هضم نشود و مشکلات گوارشی شدیدتر شود)
• غذاهای فریز شده و زود پز شده کدو خورشتی
•  تمام غذاهای ساندویچی (فاقد ارزش غذایی ،اثر مخرب بر روی کبد،یبوست، بیماریهای عصبی، میگرن)
• شیرینی جات قنادی(یبوست،افسردگی،کیست تخمدان و فیبرم و ..)
•  و همه غذاهای سردی بخش
• استفاده از چند نوع غذا با هم
•  نوشیدن مایعات همراه غذا یا بلافاصله بعد از آن
• آش رشته، ماکارونی 
• همه تنقلات مصنوعی مانند: پفک، شکلات، آدامس ،بیسکویت، یخمک، نوشمک، چیپس و... .
• همه‌ی این موارد خلط بلغم را فعال میکنند و آن را افزایش میدهند.
• ورزش روزانه و بیداری بین الطلوعین هم باعث دفع بلغم می‌شود. 

• مصرف غذاهای گرمی بخش مانند گوشت شتر، گوسفند، کبک، بوقلمون
• ارده و شیره انگور
• دمنوش های گرم مثل دارچین و زنجبیل
• ادویه جات
• سبزیجات مانند ترخون،شوید،تره،جعفری،ریحان بجای سالاد 
• مصرف زیره سیاه و زیره سبز
• مصرف نخود به صورتهای مختلف(نخودچی کشمش)
• خشکبار: بادام، گردو، فندق، پسته، کنجد، ارده مفید است 
•  عسل و شیره ی خرما

مزاج دم یعنی گرم و تر

میزان نرمال آن در بدن49%

• انواع غذاهای سرخ شده و چرب، پرحجم و تند و تیز، پرخوری (مهمترین علت غلبه دم است، کبد را بشدت تحت تاثیر قرار می‌دهد)
• شیرینی جات قنادی و مصنوعی، غذاهای شور، انواع شور (کلم شور، خیار شور و...) 
• گوشت زیاد، کره و خامه، غذاهای نشاسته‌ای، آب یخ، دوغ، نوشابه، تخم مرغ، نوشیدن مایعات همراه غذا یا بلافاصله بعد از آن ،خرما ،رطب، توت خشک، کشمش، سس، رب، ترشی جات، سرکه، سیر.
•  چای، قهوه، نسکافه (یبوست)
• ماست، بادمجان و غذاهای ساندویچی، در مجموع از همه غذاهای ممنوع استفاده نشود و مهمتر این که نباید عصبی و دچار یبوست مزاج شوند.

• نوشیدن روزانه ۶ لیوان آب خنک (نیم ساعت قبل و دو و نیم ساعت بعد از غذا)
•  زرشک،انواع توت، به خصوص شاه توت، کاهو، خیار، میوه جات، به  خصوص سیب درختی همراه با پوست و دانه های آن، انار،لیمو ترش تازه(مفرحات کبد،باعث نشاط و شادابی)
•  سبزیجات، سوپ جو+ لیمو ترش تازه
•  استفاده از سالاد فصل قبل از غذا 
• روغن زیتون
• حبوبات و غلات جوانه زده ،(مثل گندم، جو دوسر، ماش و عدس )
• بذر های ملین( مانند خاکشیر، اسفرزه ،تخم ریحان، بالنگو ،بارهنگ و تخم مرو)باعث رفع یبوست می‌شود و به کار کبد کمک می‌کند
•  عسل به مقدار کم 
• غذاهای خام (میوه جات و سبزیجات )
•  کدو خورشتی
•  نوشیدن دو تا ۳ لیوان آب زرشک که سریع خون را به حالت طبیعی باز می گرداند
• کم خوری و استفاده از غذاهای ساده و کم کالری، مانند سبزیجات بخارپز.
•  به افرادی که دموی مزاج هستند، نرمش و ورزش سبک نیز توصیه می شود.

مزاج سودا یعنی سرد و خشک

میزان نرمال آن در بدن 1%

افرادی که رسوب خون در بدن دارند را  سوداوی مزاج گویند.برای متعادل کردن طبع بدن و کم کردن سردی و خشکی بدن برای سوداوی مزاج ها، رژیم غذایی تاثیر بسیار زیادی دارد. اگر در دسته‌ سوداوی مزاج‌ها هستید، حتماً سعی کنید روزی حداقل یک وعده‌غذای گرم و تر بخورید تا مزاج و طبع شما کنترل‌ شده و حال شما به حالت متعادل بازگردد.

غذاهایی که سردی و خشکی(یبوست) را در بدن افزایش میدهند برای اینگونه افراد مناسب نیستند و بهتر است که به مرور غذاهای سردی بخش را از رژیم غذایی خود حذف و از غذاهای گرم استفاده کنند.

• بادمجان
• غذاهای نمک سود، مانند ماهی دودی، ماهی شور، خیار شور، نمک زیاد، پنیر شور ،گوشت گاو و گوشت حیوانات پیر، هم چنین غذاهای مانده و بیات، ماست، پنیر، چای شیرین، شیرینی جات قنادی و مصنوعی ،ترشیجات، سرکه، شور(باعث افزایش غلظت خون)
• گوجه فرنگی، سس، رب، همه غذاهای ساندویچی،آب یخ ،مرغ و تخم مرغ ماشینی، ماهی، برنج سفید ،خوراک عدس، (عدسی )،نوشیدن مایعات همراه با غذا، غذاهای سرخ شده، غذاهای فریز شده، غذاهای زودپز شده، تنقلات مصنوعی، مانند: شکلات، پفک، بیسکویت ،یخمک، چیپس ،کاکائو و...(بشدت سودازا)
• افراد سوداوی مزاج باید از نوشیدن چای به خصوص چای شیرین و همچنین  نسکافه ،قهوه و دوغ جداً خودداری کنند(باعث خشکی در بدن و مغز می‌شود)
•  معمولاً افراد سوداوی مزاج علاقه فراوانی به نوشیدن چای، دوغ و ماست پیدا می کنند که باید از مصرف آنها بپرهیزند.

• همه غذاهای گرمی بخش ،مانند گوشت گوسفند، گوشت شتر، گوشت کبوتر ،گوشت گنجشک و گوشت سار.
• در صورت مصرف برنج ،حتماً شوید و زیره سیاه استفاده شود.
• سبزیجات گرم، مانند نعناع، ریحان ،ترخون ،مرزه ،جعفری، تره، انواع کلم، ساقه کرفس، عسل، توت، کشمش و مویز، انجیر، خرما ،هل، دارچین، زنجبیل، زعفران ،زیره 
• استفاده از بذر های ملین، مانند قدومه شیرازی ،تخم شربتی و سایر ملین های ملایم از خوراکی های مفید برای افراد سوداوی مزاج است.